Wosk pszczeli w tworzeniu świec

Na codzień zajmujemy się Waszą dokumentacją dla świec, szkolimy z bezpieczeństwa... jednak mamy doświadczenie z przeszłości w pracy przy produkcji wosków (przypomnimy, że z wykształcenia jesteśmy chemikami).

W związku z tym zaplanowaliśmy dla Was serię krótkich wpisów o woskach, które, mamy nadzieje, zainspirują Was na przykład do stworzenia treści dla swoich klientów na ten temat. Jako pierwszy:

Wosk pszczeli

Historia i pochodzenie

Wosk pszczeli jest produktem gruczołów woskowych pszczół robotnic, które wykorzystują go do budowy plastrów miodu. Jego historia sięga tysięcy lat, a już w starożytnym Egipcie był używany do balsamowania i tworzenia woskowych tabliczek do pisania. Również w starożytnej Grecji i Rzymie doceniano jego właściwości, używając go do produkcji świec oraz jako składnik kosmetyków i leków. W rzeczywistości produkcja miodu w czasach starożytnych miała drugorzędne znaczenie w stosunku do produkcji wosku pszczelego.

Główne rodziny związków w wosku pszczelim to alkany, alkeny, wolne kwasy tłuszczowe, monoestry, diestry i hydroksymonoestry, natomiast alkohole tłuszczowe i hydroksydiestry są składnikami drugorzędnymi.

Co bardzo ciekawe: istnieją zauważalne różnice gatunkowe w woskach pszczelich. Naukowcy dopatrzyli się różnic w składach wosków zarówno biorąc pod uwagę szerokości geograficzne jak i fakt, czy pochodzi on od pszczół miodnych. Więcej na ten temat można przeczytać w: The Chemistry of Beeswax, H. R. Hepburn, C. W. W. Pirk, O. Duangphakdee, 2014.

Pszczoły wytwarzają wosk w gruczołach woskowych, które są w pełni rozwinięte u robotnic w wieku od 12 do 18 dni. U starszych pszczół gruczoły woskowe zmniejszają swoją aktywność. Jednakże w sytuacjach awaryjnych są one w stanie ponownie aktywować syntezę wosku. Największe ilości wosku powstają w fazie wzrostu rodzin pszczół, w umiarkowanych warunkach klimatycznych, od kwietnia do czerwca.

Z czego pszczoły tworzą wosk?
Głównymi surowcami do produkcji wosku są węglowodany, tj. cukry miodowe: fruktoza, glukoza i sacharoza. Stosunek cukru do wosku może wahać się od 3:1 do 30:1, przy czym dla Europy Środkowej typowy jest stosunek około 20:1. Im silniejsza rodzina, tym ten stosunek jest mniejszy. Oznacza to, że silniejsze rodziny wytwarzają możliwie najmniej wosku zachowując lub nieznacznie redukując przy tym ilości miodu, co jest w pewien sposób dla nich ekonomiczne. W jednej ramce Langstrotha, zawierającej tylko 100 g wosku, zmieści się 2-4 kg miodu.

Przemysłową produkcję wosku rozpoczęto w XIX wieku.
W 1857 roku Mehring z Niemiec rozpoczął przemysłową produkcję podkładek grzebieniowych.

Istnieją dwie metody ekstrakcji wosku: topienie i ekstrakcja chemiczna.

• Topienie jest najczęściej stosowaną procedurą. Wosk można stopić za pomocą wrzącej wody, pary, energii elektrycznej lub słonecznej.

• Ekstrakcja chemiczna rozpuszczalnikami jest możliwa tylko w laboratorium, gdzie wymagana jest produkcja wosku na małą skalę. Dobrymi rozpuszczalnikami do wosku są benzyna i ksylen. Wadą tej metody jest to, że rozpuszczają się wszystkie organiczne zanieczyszczenia oraz składniki poczwarek, propolisu i pyłku. W związku z tym jakość wosku może ulec pogorszeniu.

Właściwości

Przybliżone dane fizykochemiczne:
Nierozpuszczalny w wodzie,
Gęstość około: 0,958 g/cm3
Staje się kruchy poniżej 18 st. C
Staje się miękki i giętki w temperaturze powyżej 35 C do 40 st. C.
Temperatura topnienia 65 st. C
Temperatura zapłonu 204,4 st. C

Wpływ na powietrze
Świece z wosku pszczelego emitują jony ujemne, które wiążą się z cząstkami stałymi w powietrzu, powodując opadanie unoszących się w powietrzu cząstek na ziemię. Z tego powodu przypisuje się mu często właściwości oczyszczające powietrze i można znaleźć już w starej literaturze zapiski, że palenie świec z wosku pszczelego zaleca się osobą z astmą, alergiami, problemami z zatokami.

Ciekawostka:
Pojedyncza komórka plastra miodu ma kształt sześciokąta. Średnica komórek waha się od 5,1 do 5,5 mm. Gniazdo rodziny pszczół miodnych liczącej około 30 000 robotnic zajmuje powierzchnię około 2,5 m2 (dwustronne), waży około 1,4 kg i zawiera 100 000 komórek. Standardowa głęboka rama Langstrotha może pomieścić 1,8–3,8 kg miodu, w tym niezbędny wosk do wytworzenia tych 7100 komórek ważących zaledwie 100 g [Beeswax, Bee Product Science, 2016].

Zastosowania

Zastosowań wosku pszczelego jest wiele. Szczególnie możemy wymienić tutaj zastosowania w medycynie czy kosmetologii. W świecach jednak również jest stosowany z dużym powodzeniem. Ze względu na jego właściwości i sposób pracy - w ostatnim czasie z wosku pszczelego powstaje bardzo dużo ręcznie robionych świec w kształcie kwiatów, gdzie tak naprawdę, każdy z płatków jest wykonywany oddzielnie. Metody te wykorzystują przede wszystkim plastyczność wosku w określonych temperaturach.

Kilka rad przydatnych dla osób, które chcą tworzyć świece z wosku pszczelego:

• Jak tak naprawdę każdy wosk naturalny - bardzo ważną kwestią jest by nie przegrzać wosku pszczelego. Podgrzewanie zbyt długo i w zbyt wysokiej temperaturze może zmienić jego właściwości i spowodować przyciemnienie koloru.

• Nie zaleca się podgrzewania wosku pszczelego w pojemnikach wykonanych z: żelaza, miedzi - może to również powodować przyciemnienie koloru.

• Plastry wosku, które jeszcze nie zostały oczyszczone zawierają sfermentowany miód. Takiego wosku nie należy topić do świec, w związku z czym należy zadbać, by wosk, który chcemy wykorzystać był oczyszczony.

• W wielu przypadkach dla wosku pszczelego możemy mieć problem z uzyskaniem karty charakterystyki. Czysty wosk pszczeli nie jest klasyfikowany jako stwarzający zagrożenie. Chcąc stosować wosk pszczeli powinniśmy pozyskiwać go z pasiek, które posiadają certyfikat.

• Jeśli nie posiadamy karty charakterystyki dla wosku ani innych dokumentów poświadczających o jego składzie lub jakości - warto dowiedzieć się jakimi metodami pozyskiwany jest wosk i czy nie jest w procesie produkcji lub odzysku nie jest zanieczyszczany jakimikolwiek substancjami niebezpiecznymi.

• W przypadku, gdy tworzymy świece wyłącznie z wosku pszczelego i już mamy pewność, że nie jest on w żaden sposób zanieczyszczony - klasyfikacja nie jest wymagana, natomiast obowiązkowa jest poprawna etykieta ostrzegawcza.

• Wosk pszczeli można łączyć z olejkami zapachowymi czy barwnikami. Wówczas przed wprowadzeniem takich świec do obrotu wymagana jest minimum klasyfikacja mieszaniny. Na podstawie klasyfikacji wykonywana jest etykieta ostrzegawcza i ewentualnie tworzone są dalsze dokumenty w zależności od potrzeby. Sprzedając takie świece bez wykonania klasyfikacji i niezbędnych dokumentów twórca jest narażony na kary grzywny.

Potrzebujesz wsparcia w kwestiach dokumentacji?